بیهوشی حیات وحش، یک تخصص کمتر شناخته شده، دامپزشکی حیات‌وحش در ایران به راستی نوپاست، در اینجا قصد داریم تا شما را با یک تخصص کمتر شناخته‌شده آشنا کنیم: بیهوشی حیات‌وحش. در دنیای علم که تخصص همیشه حرف اول را می‌زند، بیهوشی را می‌توان یکی از تخصصی‌ترین رشته‌ها قلمداد کرد چرا که طیف وسیع کاربرد آن نه‌تنها انسان بلکه حتی انواع گونه‌های جانوری را هم دربرمی‌گیرد. تفاوت‌های ملموس بیهوشی در گونه‌های مختلف جانوری از خزندگان گرفته تا پرندگان و پستانداران را می‌توان دلیلی بر اهمیت این رشته‌ی تخصصی عنوان کرد.
متاسفانه در مقابل اندک تجارب مثبتی که در این زمینه توسط دامپزشکان حرفه‌ای در ایران رقم خورده، هر ساله شاهد تجارب تلخ متعددی نیز هستیم. تلفات تامل‌برانگیز گونه‌های در معرض خطر انقراض در حین زنده‌گیری، بیهوشی و جابجایی نظیر مورد پلنگ بمو که در اسفندماه سال گذشته رخ داد یا تلف شدن یک راس گوزن زرد ایرانی (زیرگونه منحصربفرد و بومی ایران) در خلال جابجایی از کرمانشاه به خوزستان در شهریور سال ۹۴ یادآور می‌شود که این رشته‌ی تخصصی هنوز آن‌طور که باید و شاید در ایران جدی گرفته نمی‌شود.
آن‌چه در ادامه می‌خوانید، گزارشی از مصاحبه با دکتر ایمان معماریان فارغ‌التحصیل رشته‌ی دامپزشکی دانشگاه تهران و فلوشیپ‌های بیهوشی، مقیدسازی و بیماری‌های حیات‌وحش از کشورهای نامیبیا، هلند و اسپانیا است.
دکتر معماریان علاوه بر اینکه پشتوانه‌ی سال‌ها تحقیق و تجربه را نه‌تنها در جراحی‌های اختصاصی حیات‌وحش مانند جراحی بر روی دندان ریکا پلنگ ایرانی با سابقه‌ی ۴ بار جراحی بالای ۸ ساعت و جراحی لمینکتومی لورا پلنگ ایرانی ماده (تنها جراحی موفق بر روی ستون مهرههای پلنگ در خاورمیانه) در کارنامه‌ی خود دارند بلکه در عین حال در پروژه‌هایی همچون پروژه‌ی تحقیقاتی پلنگ برفی در قرقیزستان، پروژه‌ی تحقیقاتی گرگ خاکستری در همدان، مطالعه در زمینه‌ی شرایط تکثیر در اسارت پلنگ ایرانی و یوز آسیایی، معرفی قواعد و تکنیک‌های جدید برای بیهوش کردن حیواناتی نظیر گور آسیایی- گرگ‌های خاکستری و کفتارهای راهراه نیز دستاوردهای قابل‌توجهی داشته‌اند.
بیهوشی در حیات‌وحش از بسیاری جهات با بیهوشی در انسان‌ها تفاوت دارد. بدیهی است که معاینه‌ی خیلی از حیوانات وحشی تنها از طریق بیهوشی آن‌ها امکان‌پذیر است. یک حیوان وحشی مثل انسان نیست که پزشک را در مراحل درمانی یاری رساند. البته بیهوشی حیوانات وحشی می‌تواند دلایل عدیده‌ی دیگری هم داشته باشد که از آن جمله می‌توان به نمونه‌گیری از حیوان، تجهیز حیوان به ردیاب‌های خاص ماهواره‌ای جهت پروژه‌های خاص مطالعاتی و موارد مشابه دیگر اشاره کرد.
دکتر معماریان اساس تفاوت در بیهوشی انسان با حیات‌وحش را این‌طور تشریح می‌کند: «مهمترین فرق آن را می‌توان در تفاوت‌های فیزیولوژیکی و آناتومیکی که نه‌تنها بین خانواده‌های مختلف بلکه حتی میان گونه‌های مختلف و یا جلوتر از آن در بین افراد یک گونه نیز وجود دارد، جستجو کرد. از طرف دیگر قابلیت دسترسی به انسان یکی دیگر از مواردی است که این تفاوت را معنادار ساخته است. شما می‌توانید از یک انسان بخواهید که در مرحله‌ی اول یعنی پذیرش بیهوشی با شما همکاری کند، در حالیکه این وضعیت طبیعتاً در مورد حیوانات مصداق ندارد.
همین تفاوت ظاهراً ساده باعث می‌شود داروهایی که برای القاء بیهوشی (مرحله‌ی اول بیهوشی) در انسان‌ها کاربرد دارند، در مورد حیوانات کاربردی نباشد چرا که یک حیوان نه اجازه می‌دهد که برایش ماسک بگذارید و نه می‌توانید از طریق تزریق وریدی داروهایی مثل تیوپنتال سدیم (یک نوع باربیتورات) یا فرضاً پروپوفول (از دسته‌ی باربیتوراتها نیست اما مثل آن‌ها باید داخل ورید تزریق شود) را برایش استفاده کنید. داروهای بیهوشی حیات‌وحش معمولاً از راه دور و با استفاده از ابزار و تجهیزاتی نظیر دارت و اسلحه‌ی مخصوص بیهوشی به حیوان تزریق می‌شوند. در نتیجه‌ی این نوع تزریق که تزریق عضلانی است، شما را ملزم به استفاده از یکسری داروهای خاص می‌کند.»
مراحل بیهوشی در حیوانات به چه صورت است و چه تفاوت هایی بین بیهوشی حیوانات با انسان ها وجود دارد؟، با ما همراه باشید تا در مقاله ای با همین عنوان، به این پرسش پاسخ دهیم.
